آشنایی با انواع مرخصی ها در قانون بیمه و کار

اعتدال نخبگان_ صادق قنواتی: مرخصی هایی که کارگران بصورت قانونی حق برخورداری از آن را دارند و باید از مرخصی سالانه خود استفاده نمایند و کارفرمایان باید شرایطی فراهم آورند که کارگران بتوانند از این حق خود برخوردار شوند. کارگری که از مرخصی استحقاقی خود استفاده می‌کند، تکلیفی برای تعیین جانشین خود ندارد و اگر این تعیین جانشین به درخواست کارفرما پذیرفته باشد تبعاً پرداخت دستمزد کارگر جانشین بر عهده کارفرما خواهد بود.

اگر کارفرما با چندین نوبت درخواست مرخصی کارگران موافقت نکند برای جلوگیری از تضییع حق کارگر در رابطه با مخالفت کارفرما در استفاده از مرخصی سالانه، کارگر ذینفع می‌تواند به اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی محل کارگاه مراجعه و مشکل خود را مطرح کند که در این حالت اداره مذکور راساً تاریخ استفاده کارگر از مرخصی را تعیین و به طرفین یعنی کارگر و کارفرما اعلام می‌کند که این تصمیم برای هر دو طرف لازم الاتباع خواهد بود.

انواع مرخصی ها

۱- مرخصی استحقاقی

براساس ماده ۶۴ قانون کار مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه، جمعاً یکماه است. سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی محسوب نخواهد شد. برای کار کمتر از یکسال، مرخصی استحقاقی به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می‌شود. به عبارتی دیگر کارگران در طول یکسال استحقاق برخورداری از ۲۶ روز مرخصی در روزهای کاری و ۴ روز برای روزهای جمعه، جمعاً به میزان ۳۰ روز را خواهند داشت و برای هرماه حدود ۲ روز و ۱ ساعت و ۲۰ دقیقه می‌شود.

مرخصی استحقاقی سالانه کارگران شاغل در مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران با احتساب روزهای جمعه جمعاً بیست روز است، سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی محسوب نخواهند شد.

۲- مرخصی کارهای سخت و زیان آور

در کارهای سخت و زیان آور با توجه به شرایط کار مرخصی سالیانه کارگر که به کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارند ۵ هفته یا ۳۵ روز می‌باشد و نسبت به کارهای عادی مدت بیشتری را برای این کارگران قانون گذار در نظر گرفته است. استفاده از این مرخصی ، حتی الامکان در دو نوبت و در پایان هر ۶ ماه کار صورت می‌گیرد.

۳-مرخصی استعلاجی

این مرخصی ویژه زمان های بیماری بوده و تا بهبودی کامل کارگر به تشخیص و تایید پزشک می‌تواند ادامه داشته باشد. کارگر بعد از پایان مرخصی استعلاجی با ارائه مدارک و اسناد پزشکی خود به سازمان تامین اجتماعی مراجعه کرده و آن سازمان با بررسی اسناد پزشکی و برابر قانون و مقررات مربوطه حقوق کارگر را پرداخت می‌کند. هرگاه کارگر طی مرخصی استحقاقی بیمار شود و به پزشک مورد اعتماد سازمان تامین اجتماعی مراجعه کند و گواهی مبنی بر لزوم استراحت دریافت نماید و سپس از سازمان تامین اجتماعی حقوق ایام بیماری را دریافت کند مدت مذکور جزء مرخصی استعلاجی کارگر محسوب می‌شود و می‌تواند بعداً از مرخصی جایگزین استفاده کند.

سقف مرخصی استعلاجی ۴ ماه است ولی اگر پزشک معتمد و شورای عالی پزشکی سازمان تامین اجتماعی تایید کنند و مرخصی به یکسال برسد و بیماری صعب العلاج باشد کارگر را از کارافتاده کلی کرده و بازنشسته می‌کنند. مدت مرخصی استعلاجی در صورت تایید سازمان تامین اجتماعی جزو سوابق کار و سوابق پرداخت حق بیمه برای بازنشستگی محسوب می‌شود. مرخصی استعلاجی بیش از ۳ روز در هر نوبت و بیش از ۱۰ روز در سال تا ۶۰روز فقط نیاز به تاییدیه پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی دارد و مرخصی استعلاجی بیشتر از ۶۰ روز طی یکسال می‌بایست مورد تایید شورای پزشکی سازمان تامین اجتماعی شده باشد. لازم به ذکر است که در قانون کار در خصوص میزان و نحوه استفاده از مرخصی استعلاجی حکم خاصی ندارد و موارد بیان شده بر اساس قانون تامین اجتماعی می‌باشد.

۴-مرخصی حج واجب

هر کارگر به منظور ادای فریضه حج واجب می‌تواند برای یک نوبت یک ماه در تمام مدت کار خود به عنوان مرخصی استحقاقی یا مرخصی بدون حقوق استفاده نماید.

چنانچه کارگر مرخصی استحقاقی سالانه یا ذخیره شده نداشته باشد با استفاده از مرخصی بدون حقوق می‌تواند به حج مشرف شود و کارفرما مکلف است با درخواست کارگر برای یک نوبت در تمام مدت کار موافقت کند.

۵-مرخصی ازدواج دائم و فوت

کارگران برای انجام ازدواج دائم و یا فوت پدر، مادر، فرزند و همسر حق برخورداری از سه روز مرخصی با مزد را دارند. این مرخصی با مرخصی استحقاقی سالانه کارگران بی ارتباط بوده و جداگانه محاسبه می‌شود.

زمان استفاده از سه روز مرخصی فوق الذکر بلافاصله و همزمان پس از فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان یا ازدواج کارگر بوده و قابل ذخیره و بازخرید و استفاده در زمان های دیگر نمی باشد. چنانچه موعد استفاده از این مرخصی مصادف با تعطیلات رسمی باشد کارگر ادعایی بابت طلب مرخصی مذکور نخواهد داشت

۶-مرخصی کارگران فصلی

میزان مرخصی استحقاقی کارگران فصلی بر حسب ماههای کارکرد تعیین می‌شود در مورد ذخیره مرخصی استحقاقی سالانه کارگران فصلی پیش بینی خاصی در قانون کار به عمل نیامده است.

۷-مرخصی تحصیلی

در مقررات قانون کار به غیر از مرخصی تحصیلی موضوع ماده ۱۶ قانون کار که یکی از انواع مرخصی بدون حقوق بوده و استفاده از آن موکول به توافق طرفین است پیش بینی خاصی در مورد تحصیل کارگران مشمول قانون کار در مؤسسات آموزش عالی یا مأموریت آموزشی بعمل نیامده است و استفاده از آن منوط به مقررات آموزشی در کارگاه مربوطه و یا عرف و روال در کارگاه و یا پیش بینی موضوع در قرارداد کار منعقده فی مابین طرفین خواهد بود. کارگران می‌توانند به مدت ۲ سال از مرخصی تحصیلی استفاده کنند و مرخصی تحصیلی برای دو سال دیگر قابل تمدید است.

۸-مرخصی ساعتی

مرخصی کمتر از یک روز کار جزء مرخصی استحقاقی منظور می‌شود. مرخصی ساعتی، مرخصی مستقلی از مرخصی استحقاقی نیست و درواقع همان مرخصی استحقاقی است و مرخصی های کمتر از یک روز با هم جمع می‌شوند و از مرخصی استحقاقی کارگر کسر می‌گردد. کارفرما صرفاً مجاز به کسر معادل ساعات استفاده کارگر از مرخصی ساعتی، از مرخصی استحقاقی سالانه یا ماهانه می‌باشد و در صورت کسر ساعات بیشتر، خلاف مقررات جاری عمل نموده است.

۹-مرخصی بدون حقوق

بر اساس ماده ۷۲ قانون کار نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران ، مدت آن و شرایط برگشت آنها به کار پس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا نماینده قانونی او و کارفرما تعیین خواهد شد. موارد استفاده از مرخصی بدون حقوق شامل: تحصیل، ادای فریضه حج واجب، گرفتاری های خانوادگی، تغییر کار و گذراندن دوره آزمایشی برای کار جدید می‌باشد. مرخصی بدون حقوق حداکثر دو سال است که در صورت استفاده از مرخصی تحصیلی به مدت دو سال دیگر قابل تمدید است.

۱۰- مرخصی بارداری و زایمان

قانون برای حمایت از زنان شاغل، مرخصی تحت عنوان مرخصی زایمان پیش بینی کرده است. دستمزد بیمه شده در طول این ایام به شرط عدم اشتغال تحت عنوان کمک هزینه بارداری توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت می‌شود مرخصی زایمان بخشی از سابقه کار بیمه‌شده به حساب می‌آید و به بیمه‌شدگان مذکور که در طول سال مدتی از مرخصی زایمان استفاده کرده اند، عیدی و پاداش تعلق می‌گیرد. که توسط کارفرما پرداخت می‌شود و استفاده از آن، سایر مرخصی‌هایی را که مطابق قانون، یک شاغل می‌تواند از آنها استفاده کند تحت تاثیر قرار نمی دهد.

اگر در دوران بارداری مادر به خاطر مشکلات بارداری و بنا به تشخیص پزشک نیاز به استراحت در منزل داشته باشد، می‌تواند از مرخصی استعلاجی استفاده کند. مرخصی استعلاجی هیچ تاثیری بر حق استفاده از مرخصی زایمان برای مادران شاغل نخواهد داشت و اضافه بر مدت مرخصی زایمان است و از آن کسر نخواهد شد.

*برگرفته از کتاب “حقوق کارگران و بیمه شدگان در قوانین و مقررات کار و تامین اجتماعی” نویسنده: صادق قنواتی